Tôm sú (Penaeus monodon) là một trong những loài thủy sản quan trọng của ngành nuôi trồng ở Việt Nam. Tuy nhiên, tôm sú rất dễ bị nhiễm bệnh do ảnh hưởng từ môi trường, dinh dưỡng và mầm bệnh từ vi sinh vật. Hiểu rõ cơ chế gây bệnh và áp dụng các biện pháp phòng trị phù hợp là yếu tố then chốt giúp người nuôi giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả sản xuất.
1. Các nhóm tác nhân gây bệnh thường gặp
a. Vi khuẩn
Vi khuẩn là nguyên nhân chính gây ra nhiều bệnh nguy hiểm trên tôm sú. Một số loài phổ biến như:
- Vibrio spp.: Gây bệnh đốm đen, viêm ruột, hoại tử gan tụy.
- Photobacterium damselae: Gây hiện tượng chết nhanh.
- Aeromonas spp.: Gây lở loét, sưng viêm cơ.
Cơ chế gây bệnh: Vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể tôm thông qua đường tiêu hóa hoặc vết thương ngoài da, sau đó nhân lên và tiết độc tố làm tổn thương gan tụy, ruột và mô mềm.
b. Virus
Virus là nhóm tác nhân gây thiệt hại nặng nhất, không có thuốc đặc trị.
- White Spot Syndrome Virus (WSSV): Gây bệnh đốm trắng.
- Yellow Head Virus (YHV): Gây bệnh đầu vàng.
- Infectious Hypodermal and Hematopoietic Necrosis Virus (IHHNV): Gây còi cọc.
Cơ chế gây bệnh: Virus xâm nhập vào tế bào, chiếm quyền kiểm soát hệ gen và nhân lên nhanh chóng. Chúng phá hủy mô cơ, hệ miễn dịch, dẫn đến tử vong hàng loạt trong thời gian ngắn.
c. Ký sinh trùng
- Gregarin (ký sinh trùng đường ruột): Gây sưng ruột, giảm ăn.
- Harpacticoida (ấu trùng giáp xác): Gây kích ứng bề mặt, làm tôm yếu.
Cơ chế gây bệnh: Ký sinh trùng sống bám hoặc ký sinh bên trong cơ thể tôm, cạnh tranh dinh dưỡng và gây tổn thương mô, làm suy giảm miễn dịch.
d. Nấm và nguyên sinh động vật
- Fusarium spp.: Nấm gây lở loét bề mặt.
- Vorticella spp.: Sống bám ngoài vỏ, gây giảm tăng trưởng.
Cơ chế gây bệnh: Tấn công vào vùng da, mang, vỏ… làm giảm khả năng hô hấp, hấp thu dưỡng chất và dễ dẫn đến nhiễm trùng thứ cấp.
2. Nguyên nhân làm bệnh dễ phát sinh
Các yếu tố chính tạo điều kiện cho mầm bệnh bùng phát bao gồm:
- Chất lượng nước kém: pH, độ mặn, khí độc không ổn định.
- Mật độ nuôi cao: Làm tăng stress, dễ lây lan dịch bệnh.
- Dinh dưỡng thiếu cân đối: Gây suy yếu hệ miễn dịch.
- Quản lý ao nuôi kém: Dễ tích tụ mầm bệnh và chất thải.
3. Biện pháp phòng bệnh hiệu quả
a. Quản lý môi trường
- Kiểm tra định kỳ các chỉ số nước: pH, nhiệt độ, độ mặn, khí độc.
- Sử dụng chế phẩm sinh học: Để ổn định hệ vi sinh trong nước và đáy ao.
- Thay nước định kỳ: Hạn chế tích tụ chất thải và mầm bệnh.
b. Con giống sạch bệnh
- Chọn giống từ các trại uy tín: Có kiểm dịch, xét nghiệm PCR âm tính với các loại virus nguy hiểm.
- Kiểm tra sức khỏe giống trước khi thả: Quan sát màu sắc, khả năng bơi lội, phản xạ.
c. Tăng cường sức đề kháng
- Bổ sung vitamin và khoáng: Đặc biệt là vitamin C, E, khoáng vi lượng.
- Sử dụng men tiêu hóa: Cải thiện hấp thu và hệ miễn dịch.
- Dùng thảo dược hoặc chiết xuất tự nhiên: Như tỏi, lá xoan, cây neem để hỗ trợ phòng bệnh.
d. Vệ sinh và cách ly
- Làm sạch ao nuôi, dụng cụ trước vụ nuôi mới.
- Cách ly tôm mới trước khi đưa vào ao chính: Theo dõi 5–7 ngày.
- Loại bỏ tôm bệnh sớm: Tránh lây lan cho đàn.
4. Nguyên tắc trị bệnh
Khi tôm đã nhiễm bệnh, cần:
- Xác định đúng tác nhân gây bệnh: Qua triệu chứng lâm sàng, xét nghiệm PCR hoặc kính hiển vi.
- Điều chỉnh môi trường: Giảm stress, hỗ trợ phục hồi.
- Dùng thuốc hoặc sản phẩm hỗ trợ đúng liều lượng: Tuân thủ theo hướng dẫn và chỉ dùng khi thật sự cần thiết.
- Không lạm dụng kháng sinh: Để tránh hiện tượng kháng thuốc và tồn dư trong sản phẩm.
Các trang trại cần định kỳ dùng Vaq.Rhodo + Vaq.Empro hoặc Vaq.Biozyme max để xử lý hữu cơ dư thừa Bổ sung Vaq.Glucan C hoặc Vaq.C-complex và Vaq.Heparin để tăng sức đề kháng, tăng cường chức năng gan định kỳ diệt khuẩn bằng các sản phẩm như Vaq.Koncid; Vaq.Glubenzyl; Vaq.Bkc …
Hiểu rõ cơ chế gây bệnh và các yếu tố nguy cơ là nền tảng để phòng ngừa hiệu quả các bệnh thường gặp trên tôm sú. Việc kết hợp giữa quản lý môi trường, dinh dưỡng, con giống sạch bệnh và sử dụng chế phẩm sinh học, thảo dược… sẽ giúp người nuôi chủ động kiểm soát dịch bệnh, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
